„Nie gorączkuj się, nie dąż do wyższego przed czasem. W życiu duchowym skoki są nie na miejscu, musi być cierpliwe stopniowanie”.

Starzec Jan z Wałamu (1873–1958)

Podlegamy ciągłej przemianie. Rozwój jest wyzwaniem całego życia.
Wzrost, przemiana, przeobrażenie wewnętrzne człowieka – nie zawsze dokonuje się linearnie. Tak zdobywamy wiedzę – coś już wiemy; do tego integrujemy nowe wiadomości. Ewolucyjne zmiany również dokonują się stopniowo – są procesem, który trwa w czasie. Jedynie przyczyna tych zmian bywa raptowna, bo wiąże się często z nagłymi zmianami środowiska.
Nabywana mądrość ma nieco inny kierunek rozwoju, można powiedzieć – spiralny. Jest schodzeniem coraz głębiej, w kolejne warstwy świadomości, a materiałem budulcowym jest tu osobiste doświadczenie i stan kryzysu. Kryzys mówi, że to, co było do tej pory, przestaje być rozwojowe, traci na swojej aktualności. Kryzys stawia nas wobec sytuacji, w której pojawia się cierpienie, zagubienie, niezgoda na dotychczasowy porządek.
Często próbujemy coś przyspieszyć, przeskoczyć w swoim życiu. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy doświadczamy straty w życiu. Dotyka nas wewnętrznie świadomość braku.
Starzec Jan zwraca uwagę na to, że w życiu duchowym nie da się nadrobić, nie da się przyspieszyć. Co więcej – nadmierne skupianie się na sobie i własnych możliwościach jest przeszkodą. Przeszkodą jest stawianie siebie w centrum, niejako w miejscu Boga. [Z książki pt. Zdobyty płomień].
Jest to trudne, bo człowiek ma skłonność do traktowania swojego życia jako sposobności do samorealizacji czy autoprezentacji. A to oznacza, że w dużej mierze obraz siebie jest zniekształcony. Wynika to z narcystycznych dążeń – ważne jest „ja” i „moje”, indywidualizm w miejsce wartości „my” i „nasze”. Jesteśmy społeczeństwem, które kształtuje i wzmacnia narcystyczne tendencje. Kreuje postawy identyfikacji z rzeczami materialnymi. Reklamy głoszą, że będziemy szczęśliwsi i atrakcyjniejsi dla innych, gdy kupimy to czy tamto. Świat konsumpcji, w którym obowiązują zasady „więcej, lepiej, szybciej”, zachęca nas do rywalizacji. Twierdzi, że im więcej posiadamy, tym lepsi jesteśmy. Wszystko po to, by była sprzedaż i zależność.
Czy nie czyni mnie powierzchownym powtarzanie rytuałów, które mają utrzymać moje poczucie integralności?
To jedna z trudniejszych rzeczy – popatrzeć na siebie mniej serio i przyznać: jestem płytki/ka, jestem ograniczony/a, jestem zazdrosny/a, nie zawsze dobrze życzę innym albo inni niezbyt mnie obchodzą. Gdy widzę, jaką osobą jestem, wówczas od tego mogę zacząć wewnętrzną przemianę. Tym bardziej, że dusza się nie poddaje. Nie szuka swojej tożsamości w materialnym posiadaniu, tak jak robi to ego, ani nie wymaga od nas, abyśmy najpierw odnieśli sukces życiowy. Lecz wewnętrzna tęsknota prowadzi nas do skupienia, uważności, zatrzymania się na chwilę. Samoświadomość oznacza, że uwzględniam fakt, iż moje widzenie świata jest ograniczone, że ma na nie wpływ kultura, w której się urodziłem/am, doświadczenia życiowe, określony język oraz to, że ja sam/a nie mogę ogarnąć całej rzeczywistości. Czyli poczucie własnej małości wobec siły i wielkości procesów, którym podlegam. Co to znaczy? To znaczy, że nie chodzi o moją doskonałość, nie muszę gonić za ideałem. Mogę dopuścić do frustracji i ufać, że mnie to nie załamie, nie zniszczy. To, o co chodzi, to zobaczyć siebie w świetle Bożej obecności. Wtedy pojawia się poczucie, że wszystko jest przejrzyste – transparentne.